An Toàn Thiết Bị Nâng Hạ: Những Yếu Tố Quan Trọng Cần Lưu Ý

An toàn thiết bị nâng hạ luôn là yếu tố then chốt trong mọi hoạt động sản xuất, xây dựng và vận chuyển. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc vận hành không chỉ giúp bảo vệ người lao động mà còn duy trì hiệu quả thiết bị lâu dài. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn kiến thức cần thiết để nhận biết rủi ro, thực hiện đúng quy trình kiểm định và áp dụng các biện pháp phòng ngừa tai nạn liên quan đến thiết bị nâng hạ.

Thiết bị nâng hạ là gì?

Thiết bị nâng hạ là hệ thống máy móc hoặc dụng cụ chuyên dụng dùng để nâng, hạ, di chuyển vật nặng theo phương thẳng đứng hoặc ngang. Chúng thường hoạt động bằng cơ học, điện hoặc thủy lực, giúp giảm sức lao động và tăng hiệu quả công việc. Nhờ khả năng chịu tải lớn, thiết bị nâng hạ được ứng dụng rộng rãi trong các nhà máy, công trình xây dựng, kho bãi và cảng biển. Việc sử dụng thiết bị nâng hạ đúng cách không chỉ góp phần đảm bảo an toàn lao động mà còn giúp tối ưu chi phí vận hành, giảm thiểu rủi ro tai nạn.

Các loại thiết bị nâng hạ phổ biến

Mỗi loại thiết bị nâng hạ có đặc điểm riêng, phù hợp với từng nhu cầu công việc cụ thể.

Cầu trục và cổng trục

Cầu trục (Overhead Crane) được lắp đặt cố định trong nhà xưởng với hệ thống đường ray chạy dọc theo trần hoặc khung thép. Cổng trục (Gantry Crane) có kết cấu tương tự nhưng hoạt động ngoài trời và chạy trên đường ray đặt trên nền đất. Cả hai loại đều sử dụng để nâng hạ và di chuyển vật nặng có khối lượng lớn và được điều khiển từ xa hoặc qua cabin.

Palang và tời điện

Palang là thiết bị dùng để kéo hoặc nâng vật thể bằng dây cáp hoặc xích, có thể vận hành bằng tay, điện hoặc khí nén. Tời điện là thiết bị cuốn cáp gắn vào trống quay, giúp kéo vật theo phương ngang hoặc nghiêng. Cả hai được ứng dụng rộng rãi trong lắp đặt máy móc, sửa chữa và thi công dân dụng.

Xe nâng hàng

Xe nâng hàng là thiết bị cơ giới có càng nâng dùng để di chuyển pallet hoặc kiện hàng. Chúng có nhiều loại như xe nâng điện, xe nâng dầu, xe nâng tay,… tùy vào tải trọng và môi trường sử dụng. Xe nâng thường được sử dụng trong các kho bãi, nhà kho logistics, siêu thị và khu công nghiệp.

Thiết bị nâng người

Các thiết bị nâng người như thang nâng, sàn nâng người hay xe nâng người chuyên dùng để nâng người lên cao trong các công việc như sửa chữa điện, lắp đặt hệ thống hoặc bảo trì tòa nhà. Chúng được thiết kế có hệ thống an toàn nghiêm ngặt để giảm thiểu rủi ro trong quá trình sử dụng.

Bàn nâng thủy lực

Đây là loại thiết bị sử dụng hệ thống thủy lực để nâng hàng hóa lên độ cao mong muốn. Bàn nâng phù hợp với những vị trí cố định như khu vực đóng gói, dây chuyền sản xuất hoặc kho xuất hàng. Ưu điểm của bàn nâng là vận hành êm, nâng tải trọng lớn và dễ điều khiển.

Nguyên tắc an toàn thiết bị nâng hạ

Để đảm bảo an toàn trong lao động, người sử dụng thiết bị nâng hạ cần tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc cơ bản và bắt buộc dưới đây.

• Không vượt quá tải trọng cho phép: Mỗi thiết bị nâng hạ đều có giới hạn tải trọng cụ thể do nhà sản xuất quy định. Người vận hành tuyệt đối không được nâng quá mức này. Việc quá tải có thể làm hỏng thiết bị, đứt cáp, gãy cần hoặc lật xe, gây tai nạn nghiêm trọng.
• Kiểm tra thiết bị trước khi vận hành: Trước mỗi ca làm việc, người vận hành cần kiểm tra toàn bộ hệ thống thiết bị, đặc biệt là dây cáp, móc treo, phanh, thiết bị điều khiển, tín hiệu báo động. Nếu phát hiện sự cố cần dừng sử dụng và báo ngay cho bộ phận kỹ thuật.
• Không đứng dưới vật đang được nâng: Tuyệt đối không được đứng, đi lại hoặc làm việc bên dưới khu vực đang có vật được nâng lên cao. Đây là nguyên tắc bắt buộc để phòng ngừa rủi ro rơi tải gây chấn thương hoặc tử vong.
• Vận hành đúng quy trình kỹ thuật: Chỉ những người đã được huấn luyện, có chứng chỉ và am hiểu về thiết bị mới được phép điều khiển. Trong quá trình vận hành, không thực hiện các thao tác đột ngột, không nâng hạ tải nhanh, không xoay văng vật nâng.
• Sử dụng đầy đủ trang bị bảo hộ cá nhân: Người lao động cần trang bị đúng và đầy đủ phương tiện bảo hộ như nón bảo hộ, giày chống trượt, găng tay, áo phản quang. Những thiết bị này giúp giảm thiểu thương tích khi xảy ra sự cố khi dùng thiết bị nâng hạ.

Các bước kiểm tra an toàn thiết bị nâng hạ trước khi vận hành

Kiểm tra an toàn trước vận hành là bước không thể thiếu để phòng ngừa sự cố trong quá trình sử dụng thiết bị nâng hạ.

• Kiểm tra tổng thể thiết bị bằng mắt thường

Người vận hành cần quan sát kỹ bề mặt ngoài của thiết bị để phát hiện các hư hỏng rõ ràng như cong vênh, nứt gãy, rò rỉ dầu hoặc các bộ phận lỏng lẻo. Việc phát hiện sớm giúp xử lý kịp thời và tránh gây nguy hiểm trong quá trình nâng hạ.

• Kiểm tra hệ thống điều khiển và tín hiệu

Đảm bảo các nút điều khiển, tay cầm, bộ điều khiển từ xa đều hoạt động bình thường. Còi báo, đèn cảnh báo và tín hiệu khẩn cấp phải sáng và phát ra âm thanh rõ ràng. Nếu có dấu hiệu chập chờn hoặc hư hỏng, phải thay thế hoặc sửa chữa trước khi vận hành.

• Kiểm tra dây cáp, xích, móc và chốt an toàn

Dây cáp không được xơ tưa, gãy sợi hoặc có vết mòn nghiêm trọng. Móc nâng phải có chốt an toàn và không bị nứt vỡ. Xích kéo cần bôi trơn đúng cách, không xoắn hoặc kẹt. Những bộ phận này chịu tải trọng trực tiếp nên yêu cầu độ an toàn cao.

• Đảm bảo khu vực làm việc thông thoáng

Khu vực xung quanh thiết bị nâng hạ cần sạch sẽ, không có vật cản hoặc chướng ngại vật. Sàn nền phải bằng phẳng, chắc chắn và không trơn trượt. Các biển báo và rào chắn cần đặt đúng vị trí để ngăn người không phận sự đi vào vùng nguy hiểm.

• Thử vận hành không tải

Trước khi đưa thiết bị vào làm việc chính thức, nên thực hiện thao tác chạy thử không tải. Quá trình này giúp kiểm tra độ ổn định, độ nhạy của hệ thống điều khiển và khả năng vận hành thực tế. Nếu thiết bị hoạt động mượt mà, không phát ra tiếng ồn bất thường thì mới bắt đầu vận hành chính thức.

Biện pháp phòng ngừa tai nạn khi sử dụng thiết bị nâng hạ

Để đảm bảo an toàn trong quá trình sử dụng thiết bị nâng hạ, người lao động và doanh nghiệp cần chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa tai nạn một cách toàn diện.

Thiết lập khu vực làm việc an toàn

Không gian làm việc xung quanh thiết bị nâng hạ cần được bố trí hợp lý và có giới hạn rõ ràng. Doanh nghiệp nên thiết lập hàng rào, vạch cảnh báo hoặc biển báo cấm vào để ngăn người không phận sự tiếp cận khu vực nguy hiểm.

Sử dụng đầy đủ thiết bị bảo hộ cá nhân

Người lao động khi vận hành hoặc làm việc gần thiết bị nâng hạ phải trang bị đầy đủ phương tiện bảo hộ như mũ bảo hộ, giày chống trượt, găng tay, kính chắn bụi và áo phản quang. Đây là yêu cầu bắt buộc để bảo vệ cơ thể khỏi tác động của thiết bị hoặc vật thể được nâng.

Thực hiện đánh giá rủi ro trước mỗi ca làm việc

Trước khi vận hành thiết bị nâng hạ, người phụ trách nên thực hiện đánh giá rủi ro dựa trên điều kiện thực tế. Cần xác định các yếu tố nguy hiểm như mặt bằng không ổn định, vật cản trong khu vực vận hành, điều kiện thời tiết, độ ẩm hoặc tầm nhìn hạn chế.

Đảm bảo thiết bị trong tình trạng kỹ thuật tốt

Chỉ sử dụng thiết bị nâng hạ khi đã được kiểm tra và xác nhận đủ điều kiện hoạt động. Tất cả các bộ phận như phanh, dây cáp, móc, hệ thống điện, điều khiển từ xa cần được bảo trì định kỳ. Nếu phát hiện thiết bị có dấu hiệu hư hỏng, phải ngưng sử dụng ngay.

Giao tiếp và phối hợp hiệu quả trong nhóm làm việc

Trong môi trường làm việc có nhiều thiết bị nâng hạ hoạt động đồng thời, việc giao tiếp giữa các thành viên đóng vai trò quan trọng. Người điều khiển và người giám sát cần có tín hiệu thống nhất và rõ ràng để tránh hiểu nhầm thao tác. Đồng thời phải luôn có người cảnh giới để hướng dẫn và cảnh báo khi có tình huống nguy hiểm phát sinh.

Huấn luyện và đào tạo an toàn thiết bị nâng hạ cho người vận hành

Đào tạo bài bản cho người vận hành giúp hạn chế rủi ro trong quá trình sử dụng thiết bị nâng hạ.

Đào tạo kiến thức cơ bản về thiết bị

Người vận hành cần được hướng dẫn kỹ lưỡng về nguyên lý hoạt động, chức năng từng bộ phận và cách sử dụng thiết bị nâng hạ đúng quy trình. Chương trình huấn luyện phải đảm bảo người học hiểu rõ giới hạn tải trọng, cách điều khiển và các tín hiệu cảnh báo trong quá trình vận hành thực tế.

Huấn luyện kỹ năng xử lý tình huống khẩn cấp

Ngoài kiến thức lý thuyết, người vận hành cần rèn luyện kỹ năng ứng phó nhanh với các tình huống nguy hiểm như mất điện, rơi tải, kẹt dây cáp hoặc cháy nổ. Việc mô phỏng tình huống và hướng dẫn xử lý tại chỗ sẽ giúp người lao động chủ động và bình tĩnh hơn khi gặp sự cố.

Cấp chứng chỉ sau đào tạo và kiểm tra

Chỉ những người đã hoàn thành khóa huấn luyện và đạt yêu cầu qua bài kiểm tra mới được cấp chứng chỉ hành nghề. Đây là căn cứ để đơn vị tuyển dụng xác minh năng lực của người lao động. Giấy chứng nhận cần có thời hạn rõ ràng và được cấp bởi đơn vị có thẩm quyền.

Tái huấn luyện định kỳ để cập nhật kiến thức

Trong quá trình làm việc lâu dài, kiến thức và kỹ năng của người vận hành cần được cập nhật thường xuyên. Doanh nghiệp nên tổ chức tái huấn luyện theo chu kỳ ít nhất mỗi năm một lần. Việc này giúp người lao động nắm bắt công nghệ mới, thay đổi trong quy định pháp lý và cải thiện tư duy an toàn lao động.

Gắn trách nhiệm của người lao động với an toàn thiết bị

Mỗi người lao động cần ý thức rõ vai trò và trách nhiệm cá nhân trong việc sử dụng thiết bị nâng hạ an toàn. Khi phát hiện nguy cơ mất an toàn hoặc thiết bị có dấu hiệu hư hỏng, phải chủ động báo cáo ngay. Tinh thần trách nhiệm là yếu tố then chốt để duy trì môi trường làm việc an toàn, hiệu quả.

Kiểm định và bảo trì thiết bị nâng hạ

Việc kiểm định và bảo trì thiết bị nâng hạ là yêu cầu bắt buộc nhằm đảm bảo an toàn và duy trì hiệu suất hoạt động ổn định của thiết bị trong suốt quá trình sử dụng.

• Kiểm định định kỳ theo quy định pháp luật

Thiết bị nâng hạ thuộc nhóm máy móc có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn lao động nên phải được kiểm định trước khi đưa vào sử dụng và định kỳ trong suốt vòng đời hoạt động. Tần suất kiểm định thường là 6 tháng hoặc 12 tháng tùy theo loại thiết bị và môi trường làm việc. Việc kiểm định phải do tổ chức có đủ tư cách pháp nhân thực hiện và được cấp giấy chứng nhận hợp lệ.

• Nội dung kiểm định thiết bị nâng hạ

Quy trình kiểm định bao gồm các bước đánh giá tình trạng kỹ thuật, kiểm tra hệ thống an toàn, thử tải và đo kiểm thông số hoạt động. Kiểm định viên sẽ xem xét từng chi tiết như phanh, cáp tải, động cơ, hệ thống điện, cơ cấu điều khiển và thiết bị bảo vệ. Kết quả kiểm định phải được lập thành biên bản và lưu trữ đầy đủ.

• Lập kế hoạch bảo trì định kỳ

Bảo trì thiết bị nâng hạ cần được thực hiện theo kế hoạch cụ thể do bộ phận kỹ thuật đề xuất. Lịch bảo trì có thể theo giờ hoạt động, theo tháng hoặc theo quý. Các công việc bảo trì gồm bôi trơn cơ cấu chuyển động, kiểm tra và siết chặt bulong, làm sạch bụi bẩn, thay thế các bộ phận hao mòn và hiệu chỉnh hệ thống điều khiển.

• Ghi chép và lưu trữ hồ sơ kỹ thuật

Mỗi thiết bị nâng hạ cần có sổ theo dõi lịch sử kiểm định và bảo trì. Hồ sơ này bao gồm thông tin về ngày kiểm tra, hạng mục thực hiện, người thực hiện và tình trạng kỹ thuật hiện tại. Việc lưu trữ hồ sơ giúp đánh giá mức độ an toàn của thiết bị theo thời gian và phục vụ cho việc quản lý rủi ro hiệu quả.

• Phát hiện sớm lỗi kỹ thuật để ngăn ngừa sự cố

Thực hiện kiểm định và bảo trì đúng quy trình giúp phát hiện kịp thời các hư hỏng tiềm ẩn. Từ đó có biện pháp khắc phục phù hợp, tránh dẫn đến hư hỏng nghiêm trọng hoặc tai nạn lao động trong quá trình sử dụng thiết bị nâng hạ.

Các lỗi thường gặp và cách khắc phục

Thiết bị nâng hạ có thể gặp nhiều lỗi kỹ thuật trong quá trình vận hành, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn và hiệu quả làm việc. Dưới đây là những lỗi phổ biến và cách xử lý cụ thể cho từng trường hợp.

Cáp nâng bị mòn, tưa sợi hoặc gãy

Cáp là bộ phận chịu lực chính, dễ bị hao mòn khi sử dụng lâu ngày hoặc làm việc quá tải.

Cách khắc phục: Tiến hành kiểm tra cáp định kỳ theo lịch bảo trì. Khi phát hiện cáp có dấu hiệu tưa sợi, mòn nhiều hoặc biến dạng, cần ngừng sử dụng thiết bị ngay và thay cáp mới đúng chủng loại, đúng tải trọng thiết kế.

Hệ thống phanh kém hiệu quả hoặc mất tác dụng

Phanh hoạt động không ổn định gây nguy cơ rơi tải hoặc va chạm trong quá trình nâng hạ.

Cách khắc phục: Kiểm tra má phanh, tang phanh và hệ thống điều khiển phanh. Làm sạch bụi bẩn, thay má phanh mòn và điều chỉnh lực phanh phù hợp. Nếu phanh hư hỏng nặng, cần thay thế toàn bộ cụm phanh để đảm bảo an toàn.

Động cơ quá nóng hoặc không khởi động

Động cơ bị quá tải, cuộn dây chập cháy hoặc bộ phận tản nhiệt hoạt động kém sẽ làm giảm tuổi thọ thiết bị.

Cách khắc phục: Kiểm tra nguồn điện cấp vào, đảm bảo đúng điện áp và ổn định. Vệ sinh quạt tản nhiệt, tra dầu bôi trơn động cơ và thay thế cuộn dây nếu bị cháy. Luôn vận hành thiết bị đúng tải trọng để tránh quá nhiệt.

Hệ thống điều khiển không nhận lệnh hoặc hoạt động chập chờn

Thiết bị phản hồi chậm hoặc mất tín hiệu điều khiển có thể do hỏng công tắc, đứt dây hoặc lỗi mạch điện.

Cách khắc phục: Kiểm tra toàn bộ dây dẫn, các điểm tiếp xúc và bảng mạch điều khiển. Siết chặt các đầu nối, vệ sinh thiết bị điều khiển và thay thế bộ phận hư hỏng nếu cần thiết. Nên kiểm tra định kỳ để đảm bảo hệ thống điều khiển luôn ổn định.

Thiết bị bị rung, nghiêng hoặc không ổn định khi nâng

Tình trạng rung lắc hoặc nghiêng thường xảy ra khi tải đặt lệch trọng tâm hoặc nền móng không bằng phẳng.

Cách khắc phục: Cân bằng lại tải trọng trước khi nâng, kiểm tra vị trí đặt thiết bị và điều chỉnh để đạt độ phẳng tối ưu. Nếu khung thiết bị bị cong vênh hoặc chân đế không chắc chắn, cần mời kỹ thuật viên đánh giá và gia cố lại kết cấu.

Rò rỉ dầu thủy lực

Dầu rò rỉ từ xi lanh, ống dẫn hoặc van thủy lực có thể gây trơn trượt, giảm áp suất vận hành và gây cháy nổ nếu gặp nguồn nhiệt.

Cách khắc phục: Xác định vị trí rò rỉ bằng cách quan sát trực tiếp hoặc dùng giấy thấm dầu. Thay thế phớt làm kín, siết chặt khớp nối và thay ống dẫn nếu cần. Sử dụng dầu thủy lực đúng loại và đảm bảo mức dầu luôn đạt tiêu chuẩn kỹ thuật.

Đảm bảo an toàn thiết bị nâng hạ là trách nhiệm của cả người vận hành và đơn vị sử dụng. Mỗi thao tác đúng quy trình sẽ góp phần ngăn chặn sự cố, bảo vệ tài sản và tính mạng con người. Bên cạnh đó, việc huấn luyện định kỳ và bảo trì thiết bị thường xuyên cũng là giải pháp hiệu quả để duy trì độ an toàn bền vững. Hãy chủ động tuân thủ các tiêu chuẩn để xây dựng môi trường làm việc an toàn và chuyên nghiệp.